جایگاه بانوان موسیقی دان در دورة صفوی، با نگاهی بر تصاویر نگارگری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، استان تهران

2 استادیار گروه موسیقی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، استان تهران

چکیده

دورة صفوی از دوره های شاخص هنر ایران محسوب م یشود، و به همین دلیل برای دستیابی به اطلاعات
ناگفته ای از تاریخ موسیقی، رجوع به مدارک تصویری دورة مذکور امری ضروری است. تصاویر حاکی از
آن اند که بانوان در این دوره به فعالیت های موسیقایی می پرداخت هاند. با توجه به منابع مکتوب و تصویری،
به نظر م یرسد که رقصندگان عموماً در زمرة روسپیان شناخته می شدند؛ اما دربارة نوازندگان زن، این نکته
به صراحت عنوان نشده است. تصاویر نیز نشان می دهند که نوازندگان زن غالباً در مجالس مخصوص به
خودشان، که در آنها فقط یک مرد  که آن هم احتمالاً شخص پادشاه بوده است  حضور دارند. با این حال، گاه
نوازندگان زن در همراهی با مردان نوازنده نیز به تصویر درآمده اند. همچنین به نظر م یرسد که بین جنسیت
و نوع ساز نیز رابطه وجود داشته است؛ بدین معنی که بانوان در نوازندگی سازهای خاصی، بیش از مردان
مهارت داشته اند. در این دوره، با توجه به شواهد موجود، در عین حال می توان به نوع آموزش موسیقی زنان
نیز پی برد. نتایج به دست آمده در این مقاله با بررسی 22 تصویر از نگارگری های دوران صفوی و مقایسه
آنها با برخی از منابع مکتوب، بر اساس روش تحقیق از نوع تاریخی، توصیفی و تحلیلی، و تطبیقی بوده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Female Musicians of the Safavid Period in Persian Miniatures

نویسندگان [English]

  • ilnaz rahbar 1
  • hooman asadih 2
چکیده [English]

Abstract
This article has been written in order to consider the female musicians in the Safavid Period based
on some written sources and specifically Persian Miniatures. Generally speaking, there is no specific
explanation about female musicians, in Safavid - or even Timurid - written history. Besides few
references rarely just refer to the names of musicians. Therefore, in order to survey the female musicians
and any information about them it is necessary to consider the existed paintings. In Timurid
period, female musicians were active in their professional life and this point can be obtained only
from iconographical sources; because in the written one, generally, it is ignored to cite the name of
female musicians despite the considerable number of them. Safavid period is one of the most glorious
periods in Iranian art history. Thus in order to get unknown musical points, it is necessary to refer
to iconographical sources. Pictures show that females have played active important roles as players,
singers and dancers. Generally the number of male players in pictures was more than female ones and
it came back to the cultural situation of that time. In Safavid period, due to many specific reasons, the
life of music declined compare to the Timurid glorious musical era. The most prominent features of
parties were prostitutes. According to the written and iconographical sources, it seams that dancers
were generally known as prostitutes. The names of some of them have been mentioned in written
sources and documents. Although, the very point does not refer to any players clearly; the pictures
show the female players usually in their special parties that just one man, probably the king, had
been there, however they are rarely seen in accompanying male players. It can be inferred that the
only man beside female musicians at the picture was the king, so most pictures illustrate the court or
harem of king; and it probably reveals playing and singing of the king’s wives. It seems that there is a
relationship between the players’ gender and the kinds of instruments. It means that female were more
professional in playing particular instruments like Qānoon and Chang. In other words, women, just
in their female groups, played different instruments; but when they were. Accompanying with male
players, their only instruments were Qanoon or Chang. Besides, if should be stated that many pictures,
in Isfahan school, show two Daf female players between male and female players, but it is one of
the style of that school that painters generally depict musicians in their paintings. In the mentioned
period, little information could be found about music training of women. In this article, these deductions
have got through analysis of 22 Safavid miniatures in comparison to various written documents.
The pictures, which were related to main school of Safavid miniatures, belonged to Tabriz, Qazvin,
and Shiraz and Isfahan schools

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian miniature
  • Safavid period
  • Music
  • Female musicians and dancers
منابع
- آژند، یعقوب ) 1384 ( مکتب نگارگری تبریز و قزوین و مشه ، د انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
- آژند، یعقوب ) 1385 ( مکتب نگارگری اصفها ، ن وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی، سازمان چاپ و
انتشارات، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
- آژند، یعقوب ) 1387 ( مکتب نگارگری هرا ، ت انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
- اسعدی، هومان ) 1378 - 1379 ( حیات موسیقایی و علم موسیقی در دوران تیموریان از سمرقند تا
هرات، پایا ننامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکدة هنرهای زیبا.
- اسعدی، هومان ) « )1383 مطالعات سازشناختی در رسالات و نگاره های موسیقایی تیموری ،»
فصلنامة موسیقی ماهور، ش. 24 ، 61 - 98 .
- افصح زاد، اعلاخان ) 1378 ( نقد و بررسی آثار و شرح احوال جام ، ی زیر نظر مرکز نشر میراث
مکتوب، مرکز مطالعات ایرانی، دفتر نشر میراث مکتوب، تهران.
- آقاجانی اصفهانی، حسین و جوانی، اصغر ) 1386 ( دیوارنگاری عصر صفویه اصفهان )کاخ
چهل ستون،( انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
جایگاه بانوان موسیقی دان در دورة صفوی ...
131
نامۀ هنرهای نمایشی و موسیقی
- الئاریوس، آدام ) 1385 ( سفرنامه آدام الئاریوس )ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی،( ترجمه: احمد
بهپور، انتشارات ابتکار، تهران.
- ب ینام ) 1384 ( شاهکارهای نگارگری ایرا ، ن نشر موزه هنرهای معاصر تهران، مؤسسه توسعة
هنرهای تجسمی، تهران.
- بینیون، لورنس _ گری، بازیل _ ویلکینسون، ج. و.س ) 1377 ( سیر تاریخ نقاشی ایران ، ی ترجمه: محمد
ایرانمنش، انتشارات امیرکبیر، تهران.
- پاکباز، رو یین ) 1386 ( نقاشی ایرانی از دیرباز تا کنو ، ن انتشارات زرین و سیمین، تهران.
- پورجوادی، امیرحسین )مقدمه و تصحیح(، « ،1380 رساله در بیان چهار دستگاه اعظم »، فصلنامة
موسیقی ماهور، ش. 12 ، 81 - 92 .
- تاورنیه، ژان باتیست ) 1363 ( سفرنامه تاورنی ، ه ترجمه: ابوتراب غفاری، با تجدید نظر کلی و
تصحیح دکتر حمید شیروانی، انتشارات کتابخانه سنایی و کتابفروشی تأ یید، اصفهان.
- دلاواله، پیترو ) 1348 ( سفرنامه پیترو دلاوال ، ه ترجمه: دکتر شعا عالدین شفا، بنگاه ترجمه و نشر
کتاب، تهران.
- رهبر، ایلناز ) 1387 ( بررسی سازها در نگاره های مکتب شیرا ، ز همایش موسیقی شیراز، فرهنگستان
هنر، در دست چاپ.
- رهبر، ایلناز ) 1389 ( موسیقی به روایت تصاویر دوران صفوی، پایا ننامة کارشناسی ارشد پژوهش
هنر، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
- ریشار، فرانسیس ) 1383 ( جلو ههای هنر پارسی )نسخ ههای نفیس ایرانی قرن 6 تا 11 هجری قمری
موجود درکتابخانة ملی فرانسه،( ترجمه: ع. روحبخشان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ
و انتشارات، تهران.
- سمسار، محمدحسن ) 1379 ( کاخ گلستان )گزین های از شاهکارهای نگارگری و خوشنویسی،(
انتشارات زرین و سیمین، تهران.
- سودآور، ابوالعلاء ) 1380 ( هنر دربارهای ایرا ، ن ترجمه: ناهید محمد شمیرانی، نشر کارنگ، تهران.
- شاردن، ژان ) 1336 ( سیاحتنامه شاردن )دایر هالمعارف تمدن ایران(، جلد 1 و 8، ترجمه: محمد
عباسی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
- شاردن، ژان ) 1349 ( سیاحتنامه شاردن )دایر هالمعارف تمدن ایران(، جلد 2، ترجمه: محمد عباسی،
انتشارات امیرکبیر، تهران.
- فاطمی، ساسان ) « )1380 مطر بها از صفویه تا مشروطیت ) »)1 ، فصلنامة موسیقی ماهور، ش. 12 ،
.39-27
- کمپفر، انگلبرت ) 1360 ( سفرنامه کمپفر به ایرا ، ن ترجمه: کیکاووس جهانداری، انتشارات خوارزمی،
تهران.
- کنبی، شیلا ) 1381 ( نگارگری ایران ، ی ترجمه: مهناز شایسته فر، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.
- لاؤرگرن، بو ) « )1384 موسیقی ایران پیش از اسلام »، ترجمه: منصور حبیب دوست، فصلنامة موسیقی
ماهور، ش. 28 ، 39 - 57 .
- مشحون، حسن ) 1373 ( تاریخ موسیقی ایران، جلد اول، نشر سیمرغ با همکاری نشر فاخته، تهران.
- میثمی، سیدحسین ) « )1381 تشکیلات موسیقی دربار صفوی »، فصلنامة موسیقی ماهور، ش. 17 ،
.54-31
- میثمی، سیدحسین ) « )1386 بررسی سازهای ایران در کشفیات باستا نشناسی »، فصلنامة موسیقی
ماهور، ش. 36 ، 51 - 84 .
- واصفی، زین الدین محمود ) 1349 ( بدایع الوقای ، ع جلد اول، تصحیح الکساندر بلدروف، انتشارات بنیاد
فرهنگ ایران، تهران.
- واصفی، زین الدین محمود ) 1350 ( بدایع الوقای ، ع جلد دوم، تصحیح الکساندر بلدروف، انتشارات بنیاد
فرهنگ ایران، تهران.
- ولش، استوار تکری ) 1384 ( نقاشی ایرانی؛ نسخه نگاره های عهد صفو ، ی ترجمه: احمدرضا تقاء،
نشر فرهنگستان هنر، تهران.
- Matthee, Rudi (2000) “Prostitutes, Courtesans, and Dancing Girls: Women Entertainers in
Safavid Iran”, Iran and Beyond: Essays in middle Eastern History in Honor of Nikki R. Keddie,
Mazda Publishers, California, PP. 121-150.
- Seebass, Tilman (1992) “Iconography, Ethnomusicology: An Introduction”, edited by Helen
Myers, Macmillan, London, PP. 238-244.