بررسی مفهوم و ساختار مُدالِ مقام در موسیقی کردستان عراق (تجزیه وتحلیل دو مقام ا لله‌وَیسی و آی آی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد رشتۀ اتنوموزیکولوژی، دانشگاه هنر تهران

چکیده

موسیقی مقامی جدی‌ترین گونۀ موسیقی، و مقام، مهم‌ترین مفهومِ موسیقایی در میان کُردهای عراق است. این مفهوم در موسیقیِ بسیاری از کشورهای خاورمیانه با تعاریف و معانی مختلفی وجود دارد. پژوهشِ حاضر، تلاشی در جهت پی‌بردن به مفهوم و ساختارِ موسیقاییِ مقام در کردستان عراق است. مسئلۀ اصلیِ تحقیق، پرسش از ساختار مُدال و بنیادهای تئوریک مقام‌های موسیقیِ کُردی است. هدف اصلی مقاله، تبیین مبانی نظری این موسیقی بوده و به همین جهت، ابتدا از طریق مطالعۀ پیشینۀ پژوهش و حضور در محل و انجام مصاحبه با موسیقی‌دانان منطقه و سپس با تجزیه و تحلیل مُدال و واسازی ساختاری مقام‌ها سعی شده تا مفهوم مقام و بنیان‌های نظری آن بررسی و تبیین شوند. نتایج حاصله نشان می‌دهند که مقام در کردستان عراق در دو مفهوم اساسی به‌کار می‌رود: اولین و عمومی‌ترین مفهوم آن، اجرای آوازی یا سازی، با وزن آزاد و دومین کاربرد آن به‌عنوان مُد است. سه عنصر اساسیِ اشل صوتی، نقش درجات و ملودی مُدل در هویت‌بخشیِ مقام‌ها نقش اساسی دارند. این در حالی است که مُد در میان موسیقی‌دانان کردستان، بیشتر به اشل صوتی اشاره دارد. درواقع، موسیقی‌دانانِ منطقه، تنها عنصرِ هویت‌بخشِ مُد یا مقام‌ها را اشل صوتی می‌دانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Concept and Modal Structure of the Maqam in the Music of Iraqi Kurdistan; An Analysis of Two Maqams of Allahwaysi and Ay Ay

نویسنده [English]

  • Mohammad Ashkan Nazari
MA in Ethnomusicology, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Maqam Music is the latest form and of greatest conceptual importance among Iraqi Kurds. The notion comes and is defined in different versions across Middle East nations. It has, indeed, been represented in a variety of forms depending on historical eras and geographical contexts. In some periods, it has served as the most significant, most common and most fundamental musical concept across the Muslim world. As members of that Middle East community, Kurds have been no exception with regard to employing the concept of Maqam Music. In fact, among Iraqi Kurds, Maqam is considered as the most recent musical genre and concept. The present paper is in a way the first of its kind to have made a serious effort to dig in the roots of Maqam Music in Iraqi Kurdistan in accordance with the region’s cultural and musical criteria. The research, however, refrains from taking a historical approach, offering no room to the evolutionary process of Maqam formulating among the Kurds. Rather, the order of that music as it is known today has come under the spotlight. The main question the paper deals with is the modal structure and the theoretical roots of Maqams in Kurdish music. Thus, it seeks to elucidate the theoretical bases upon which this type of music has grown in Iraqi Kurdistan. To do so, the researcher has tried to initially touch upon a review of the related literature, followed by a field study combined with interviews involving local musicians and experts and later an analysis of the modals and a deconstruction of the Maqams, all aimed at offering a full portrayal of the concept of Maqam and its fundamental theories. The paper, therefore, is a qualitative research making use of the descriptive-analytical method. Data collection has been carried out based on observation, interviews and compiling details from a wide variety of textual sources not to mention visual references. The results gained by the study brought the researcher closer to the idea that the concept of Maqam in Kurdistan has two fundamental and key application: The primary and most common one is singing or instrumental performance with a free rhythm, while the second one is the modal form. The three fundamental elements of the vocal scheme, the role of the levels and the model melodies play a key part in creating the identity of Maqam works. Among Kurdistan musicians, the concept of mode refers more to a vocal scheme. As a matter of fact, the local musicians have little clear understanding regarding the elements which constitute the identity of the modes of Maqam (except for the vocal scheme). When it comes to modal structures, Maqams are divided into two major categories: those which incorporate more than one mode with a cyclic pattern and a certain specified order. In other words, as the final mode is performed, a particular Maqam in question loops back into the first mode. The second category, however, covers Maqams which consist of merely one single and unique mode.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iraqi Kurdistan
  • Maqam Music
  • Maqam
  • Mode
  • Modal Structure
 
- اسعدی، هومان (1378). «شش مقام به­عنوان یک سیستم موسیقایی». فصلنامۀ ماهور، شمارۀ 6، 9-39.
- اسعدی، هومان (1380). «از مقام تا دستگاه». فصلنامۀ ماهور، شمارۀ 11، 59-75.
- اسعدی، هومان (1380). «نکاتی دربارة ذیلی بر مقالة از مقام تا دستگاه». فصلنامۀ ماهور، شمارة 12، 63-79.
- اسعدی، هومان (1382). «بنیادهای نظری موسیقی کلاسیک ایران: دستگاه به­عنوان مجموعه­ای چند مُدی». فصلنامۀ ماهور، سال ششم، شمارۀ 22، 43-56.
- اسعدی، هومان (1385). مفهوم و ساختار دستگاه در موسیقی کلاسیک ایران: بررسی تطبیقی ردیف. تز دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
- بوستان، بهمن و درویشی، محمدرضا (1371). «موسیقی مقامی ایران: خراسان، کردستان، کرمانشاهان، گیلان». ادبستان فرهنگ و هنر، شمارۀ 38، 73-77.
- پاورز، هَرولد (1382). «مُد به­عنوان یک مفهوم موسیقی­شناختی». فصلنامۀ ماهور، سال ششم، شمارۀ 22، 121-143.
- پورتراب، مصطفی کمال (1378). «ویژگی­های حوزه موسیقی تُرک، عرب و ایران از نظر موسیقی‌شناسی تطبیقی». فصلنامۀ هنر، شمارۀ 76، 272-284.
- تژده، مریم (1384). «مقام در موسیقی ایرانی». فرهنگ و آهنگ، شمارۀ 6، 52-53.
- حجاریان، محسن (1386). مقدمه­ای بر موسیقی­شناسی قومی. تهران: انتشارات نیک.
- حجاریان، محسن (1393). مکتب­های کهن موسیقی ایرانی. تهران: انتشارات گوشه.
- درویشی، محمدرضا (1380). «مفهوم مقام در موسیقی نواحی ایران». فصلنامۀ ماهور، شمارۀ 13، 29-38.
- ذاکرجعفری، نرگس (1386). «جایگاه مقام در موسیقی کلاسیک ایران». فصلنامۀ هنر، شمارۀ 72، 201-207.
- زارعی، محمد (1389). ترجمۀ بخش مقامات از کتاب موسیقی العربیه نوشۀة دکتر صالح المهدی. پایان­نامۀ کارشناسی، دانشگاه تهران، تهران.
- شیلوآح، امنون (1392). «مفهوم عربیِ مُد». فصلنامۀ ماهور، شمارۀ 62، 27-49.
- قاسم­حسن، شهرزاد (1384). «مقام عراقی و انتقال آن». فصلنامۀ ماهور، شمارۀ 27، 39-50.
- کُردمافی، سعید (1388). «بررسی پاره­ای از امکانات بالقوۀ مُدال در موسیقی کلاسیک ایرانی». فصلناۀة ماهور، شمارة 46، 19-74.
- کُردمافی، سعید (1390). «بررسی امکانات ترکیب واحدهای نغمگی و ملایمت آکوستیکی آن‌ها در موسیقی ایران». تاریخ علم، شمارۀ 10، 109-131.
- کُردمافی، سعید (1390). «نگاهی به مفهوم تئوریک جموع ناقصه در رسالات موسیقایی مکتب منتظمیه»، فصلنامۀ هنرهای نمایشی و موسیقی، شمارۀ 44، 47-54.
- مسعودیه، محمدتقی (1381). «مفهوم مقام در رسالات و نُسَخ خطیِ فارسیِ موسیقی». فصلنامۀ ماهور، شمارة 18، 34-35.
- مسعودیه، محمدتقی (1390). مبانی اتنوموزیکولوژی (موسیقی­شناسی تطبیقی). تهران: انتشارات سروش.
- المهدی، صالح (1386). «سُنت موسیقی عرب». آیینه میراث، شمارۀ 36 و 37، 225-241.
- وان درلیندن، نیل (1385). «مقام در موسیقی عراق». مقام موسیقایی، سال نهم، شمارۀ 36، 4-9.
منابع کُردی:
- حه­مه­باقی، محه­مه­د (2009). میژووی موزیکی کوردی، ده­زگای موزیک و که­له­پووری کورد، هه­ولیر.
- حه­مه­باقی، محه­مه­د (2011). موزیک و گورانی کوردی، ده­زگای موزیک و که­له­پووری کورد، هه­ولیر.
- ره­ووف، سه­لاح (2009). پولینکردنی فورم و په­یژه­کانی موسیقای کوردی، انتشارات سه­رده­م، سلیمانی.
- قه­ره­داغی، زوزک (2013). موزیکی کوردی: هزر، رخنه، لیکولینه­وه، انتشارات کارو، هه­ولیر.
منابع لاتین:
- Nettle, Bruno (2007), Maqam, Encyclopedia britannica, Online version, https://www.britannica.com/art/maqam-music.
منابع صوتی:
- مردان، علی، یادگارییه­کان، مجموعۀ 10 سی­دی، سلیمانیه، انستیتو فرهنگ کرد.