پژوهشی در ویژگی‌های نمادین نقاره در دیلمان (استان گیلان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد انسان‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه انسان‌شناسی، دانشکد ۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

نقارۀ گیلانی، سازی‌ست کوبه‌ای که از دو طبل کوچک و بزرگ تشکیل شده است. این ساز در فرهنگ سنتی شرق گیلان در آیین‌های مختلف به‌طورمستقل یا در کنار سرنا (سازی بادی و محلی) نواخته می‌شود. در این منطقه، طبل کوچک را "شیطانه" می‌نامند و در برخی آیین‌ها، نوازنده تنها مجاز به نواختن طبل بزرگ (صدای بم) است، تا آنجا که گاه طبل کوچک با پارچه پوشانده می‌شود. در آیین‌های دیگر مانند لافندبازی (بندبازی) و کشتی محلی، این محدودیت‌ها وجود ندارند و ریتم‌های مرکب از هر دو صدای زیر و بم، با سرنا همراه می‌شود. مطالعۀ انسان‌شناختی نمادین کاربرد این ساز، در موقعیت‌های گوناگون نشان می‌دهد که اجزای نقاره، یعنی طبل کوچک و صدای زیر آن و طبل بزرگ و صدای بم آن، در هر کدام از موقعیت‌ها معنایی متفاوت می‌یابند. طبل کوچک یا "شیطانه"، معنایی ورای شر دارد که باید در متن فرهنگی آن را درک کرد. مشابه این مفهوم را می‌توان در شخصیت دلقک در مراسم بندبازی دید که به‌رغم تلاش برای شکست قهرمان (بندباز)، کارکرد اصلی‌اش شورآفرینی در مراسم است. مقایسۀ دو نماد شیطانه (طبل کوچک) و دلقک بندبازی نمایانگر آن است که این مفهوم در فرهنگ گیلان مفهومی‌ست فرهنگی که کارکردهای نمادین خاص دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Symbolic Characteristics of Traditional Naqqāreh (Double-Conical Drum) in Gīlan, the Northern Province of Iran

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Esmaeilnia 1
  • Jalaluddin Rafifar 2
چکیده [English]

Symbolic aspects of human culture have been generally known by interpretive anthropologists as the most considerable and significant aspect of the human culture embracing unresolved significances and meanings of human cultural existence. The scientific method for studying and interpreting symbols, known as semiology, roots in linguistic works of Ferdinand de Saussure (1857-1913) which has obviously influenced structural and symbolic approaches in anthropology. Music and its rituals, according to anthropological studies, would be undoubtedly categorized as an integral part of human culture and no culture could be assumed without its musical aspects. Moreover, Music realm, considering its intangibility and subjectivity, has always revealed its potential for being culturally symbolized and musical instruments, therefor, would expectedly represent these cultural symbols. The study of music in its cultural and social context is known as ethnomusicology and the science of musical instruments, embracing the study of their technical, historical and cultural aspects, is called Organology. This study aims to interpret symbolic characteristics of Guilan’s Naqāre, a double-conical percussion instrument (comparable with Indian Tabla) in its social and cultural context. The Naqāre is traditionally played with wooden drumsticks and due to the context, would be played in solo form or with the accompaniment of Sornā (a local wind instrument). The accompanied form, known as Sāz-o- Naqāre, has historically been a common form in Iranian culture relating to joyful rituals and ceremonies. Morphologically, furthermore, the word Sornā is composed of Sor (ceremony) and nā (fife) which clearly indicates to this social and cultural function. The role Naqāre plays in these situations seems to be confined to a musical accompanier performing background rhythm for the wind instrument. But, in some other more transcendental occasions and religious rituals, the Naqāre is played solo and sometimes the smaller drum is to be veiled. This prohibition is so comparable with the fact that in Guilan’s traditional culture, as recorded in my ethnography, the smaller drum of Naqāre is known as šeytune (attributed to Satan, devil). Although the act of veiling the smaller drum and the prohibition of its more treble sound might initially encourage us to attribute this symbol to religious beliefs of Satan, but Looking on this issue from the symbolic anthropology viewpoints shows that the concept of Satan here has a cultural meaning rather than religious one. Since, in a traditional musical tight
rope walking ceremony in Guilan called Lāfand-Bāzi, the same phenomenon would be seen. The scene has two different and contradictory characters: the hero and the clown (anti-hero). During the play, Naqāre and Sornā are played to enthusiast the scene. The Hero attempts to maintain his balance on the rope and the clown, who is called šeytānak (a little Satan), tries to fail the hero by ridiculing him which makes the audience laugh. Comparing these two symbols, šeytune (small drum of Naqāre) with šeytānak (clown of the play) could demonstrate that the concept of Satan in the traditional culture of eastern Guilan has a cultural meaning which will assist to interpret Naqāre’s different symbolic characteristics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethnomusicology
  • Symbolic Anthropology
  • Guilan Culture
  • Satan
  • Naqāre
- آدوی یل، ویکتور (۱۳۵۳)، "موسیقی نزد ایرانیان" (۱۸۵۵ میلادی)، ترجمۀ حسین علی ملاح، مجلۀ هنر و مردم، بهمن ۱۳۵۳ ، شمارۀ ۱۴۸ ، صص ۴۰ - ۵۱ .
- آریان‌پور، امیراشرف (۱۳۷۴)، موسیقی گیلان. در: کتاب گیلان (ج ۳)، به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی، تهران: گروه پژوهشگران ایران.
- آزاده‌فر، محمدرضا (۱۳۹۳)، اطلاعات عمومی موسیقی، تهران: نی.
- آشوری، داریوش(۱۳۸۹)، تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران: آگه.
- طرایی، ارفع و درویشی، محمدرضا (۱۳۸۸)، سازشناسی ایرانی، تهران: ماهور.
- افتاده، محسن (۱۳۷۷) "موسیقی نظامی در ایران"، مجلۀ هنر، زمستان ۱۳۷۷ ، شمارۀ ۳۸، صص ۱۷۹ - ۱۸ ۷ .
- برونی، امیرهوشنگ (۱۳۸۹)، "آداب و آیین مراسم کشتی گیله مردی در فرهنگ ایران"، مجلۀ فرهنگ مردم ایران، پاییز و زمستان ۱۳۸۹، شمارۀ ۲۲و ۲۳، صص 1۰۵ - 1۱۹ .
- پاینده لنگرودی، محمود (۱۳۷۷)، آیین‌ها و باورداشت‌های گیل و دیلم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- پوسنر، رولان (۱۳۹۰) "اهداف اصلی نشانه‌شناسی فرهنگی"، ترجمۀ شهناز شاه طوسی در: نشانه‌شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی، تهران: علم.
- حجاریان، محسن (۱۳۸۶)، مقدمه ای بر موسیقی شناسی قومی، تهران: کتاب سرای نیک.
- حسن زاده، علیرضا (۱۳۸۰)، "نمادهای آیینی و زراعی در جشن شکرگزاری"، کتاب ماه هنر، مرداد و شهریور ۱۳۸۰، شمارۀ ۳۵ و ۳۶، صص 9۴ - 9۸ .
----- (۱۳۸۷)، مردم‌شناسی ایرانی: چالش ها و پرسش‌ها، تهران: افکار.
- دانای علمی، جهانگیر (۱۳۸۷)، "شیوه‌ها، فنون، آداب و اصطلاحات جنگ و رزم و سازهای موسیقی و جنگ در گیلان و مازندران"، مجلۀ چیستا، اردیبهشت و خرداد ۱۳۸۷ ، شمارۀ ۲۴۸ و ۲۴۹ ، صص 6۴۸ - 6۶۴ .
- درویشی، محمدرضا (۱۳۸۳)، دایره المعارف سازهای ایران (ج ۱)، تهران: ماهور.
- -----(۱۳۹۲)، دایره‌المعارف سازهای ایران (ج ۲)، تهران: ماهور.
- ---- (۱۳۷۶)، آیینه و آواز: مجموعه مقالات دربارۀ موسیقی نواحی ایران، تهران: واحد موسیقی حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- دینه سن، آنه ماری (۱۳۸۹)، درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمۀ مظفر قهرمان، تهران: پرسش.
- دورتیه، ژان-فرانسوا (۱۳۸۹)، انسان‌شناسی، ترجمۀ جلال‌الدین رفیع‌فر، تهران: خجسته.
- ذاکر جعفری، نرگس (۱۳۹۴)، "شناسایی و طبقه‌بندی موقعیت‌های کاربردی سازهای رزمی در تاریخ موسیقی ایران دوران اسلامی"، مجلۀ جامعه‌شناسی تاریخی، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ ، شمارۀ ۱۷ ، صص ۲۵ - ۴۹ .
- ذکاء، یحیی (۱۳۵۶) "آیین نقاره‌کوبی در ایران و پیشینۀ آن"، مجلۀ هنر و مردم، مهر ۱۳۵۶ ، شمارۀ ۱۸۰، صص ۲۹- ۴۹ .
- ربیعی، آزاده (۱۳۹۳) "کشتی گیله مردی؛ ورزشی کهن در گیلان"، مجلۀ فرهنگ مردم ایران، بهار ۱۳۹۳، شمارۀ ۳۶، صص ۷۹ - ۱۰۳.
- سیبیاک، تامس آلبرت (۱۳۹۱)، نشانه‌ها: درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمۀ محسن نوبخت، تهران: علمی.
- فلاحت کار، ستار (۱۳۷۸)، "موسیقی در سرزمین گیل و دیلم"، مجلۀ مقام موسیقایی، بهار ۱۳۷۸ ، شمارۀ ۴، صص ۱۴۹ - ۱۵۰ .
- قصابیان، محمدرضا (۱۳۸۲)، "تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره‌نوازی و نقاره‌خانه در ایران و جهان"، مجلۀ مشکوه، پاییز ۱۳۸۲، شمارۀ ۸۰، صص ۸۳- ۱۰۶.
- مسعودیه، محمدتقی (1383)، مبانی اتنوموزیکولوژی. تهران: سروش.
- ---- (۱۳۸۴)، سازهای ایران. تهران: زرین و سیمین.
- میثمی، حسین (۱۳۸۴)، "نگاهی به موسیقی دورۀ صفویه" (۹۰۵ - ۱۱۳۵)، مجلۀ گلستان هنر، پاییز و زمستان ۸۴ ، شمارۀ ۲، صص 141 - 147 .
- میرشکرایی، محمد (۱۳۶۲)، "بندبازی در گیلان و مازندران"، مجموعه مقالات مردم‌شناسی (دفتر اول)، مرکز مردم‌شناسی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، صص ۱۰۷ - 1۳۶ .
- --- (۱۳۷۴)، مردم‌شناسی و فرهنگ عامه. در: کتاب گیلان (ج ۳)، به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی، تهران: گروه
پژوهشگران ایران.
- نامورمطلق، بهمن(۱۳۹۰)، "نشانه‌شناسی و فرهنگ"، در: نشانه‌شناسی فرهنگی: مجموعه مقالات، به کوشش امیرعلی نجومیان، تهران: سخن.
- وحدتی، ناصر (۱۳۹۲)، زندگی و موسیقی البرز خاستگاه موسیقی گیلان، تهران: نگاه.
 
- Merriam, Alan.P (1964), The Anthropology of Music, Evanston: Northwestern University Press.
- Nettl, Bruno (1983), The Study of Ethnomusicology: Thirty-one Issues and Concepts, Urbana and Chicago: University Of Illinois Press.
- Rice, Timothy (2013), Ethnomusicology: A Very Short Introduction, New York: Oxford University Press.
- Slobin, Mark (2011), Folk Music: A Very Short Introduction, New York: Oxford University Press.
- Walter, Mariko Namba and Fridman, Eva Jane Neumann (2004), Shamanism: An Encyclopedia of World Beliefs, Practices and Culture, Santa Barbara: ABC-CLIO.