تحلیل کارکرد اقتصادی سینما در عصر مشروطۀ ایران (۱۲۸۵ - ۱۳۰۵ ش/ ۱۹۰۶ - ۱۹۲۶ م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ارشد تاریخ ایران دورۀ اسلامی، دانشگاه اصفهان، ایران.

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، ایران.

چکیده

در دورانی که از آن به عنوان عصر مشروطه یاد می‌کنیم، ۱۲۸۵ ش/ ۱۹۰۶ م تا ۱۳۰۵ ش/ ۱۹۲۶ م، شاهد تأسیس سینما و نمایش فیلم در تهران و برخی ایالات و ولایات ایران هستیم. در این عصر، هنر نوین سینما در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی وارد شد که کارکردهای متنوعی نیز داشتند. با توجه به اهمیت گفتمان هنرهای نوین در شناخت تغییر و تحولات دورۀ قاجار و تاریخ هنر ایران، واکاوی ابعاد مختلف کارکردی آن نیز مهم بوده و نگاه به تاریخ اقتصادی سینما در ایران از اهداف این پژوهش می‌باشد که داده‌های جمع‌آوری‌شدۀ آن، با روشی توصیفی و تحلیلی به نگارش آمده است. اینکه سینما به چه میزان در عصر مشروطه بر پایه‌های اقتصادی بازار قرار گرفت؟ و به چه کارکرد اقتصادی رسید؟ ازجمله سؤالات مطرح در این مقاله است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که انگیزه‌های اقتصادی در جهت درآمدزایی از سوی تجار و بازرگانان، سینماداران، دولت به جهت اخذ حق گمرکی و مالیات، جراید و چاپخانه‌ها برای اعلان‌های مداوم سینمایی و کمپانی و شرکت‌های تولید و توزیع‌کننده فیلم در جهت کسب سود، سبب پیوندی است که در آغاز تأسیس و اشاعۀ سینما به جامعۀ ایران، مؤثر بوده است. اما از ابتدا تا پایان این عصر که با تاج‌گذاری رضاخان و افول قدرت مجلس، ۱۳۰۵ ش/ ۱۹۲۶ م، در ایران روبه‌رو هستیم، ایران بازار مصرف فیلم دیگر کشور‌ها بود. آوردن فیلم‌های سریالی، نمایش فیلم برای امور خیریه و عام‌المنفعه، کرایه و خریدوفروش فیلم و دستگاه سینماتوگراف برای نمایش خانگی و تأسیس سینما در هتل و قهوه‌خانه‌ها از دیگر جنبه‌های اقتصادی سینمای این دوره محسوب می‌شود، که درمجموع به کارآفرینی سینما در جامعه منجر شد. قیمت بلیت صندلی‌های تک‌نفرۀ این دورۀ بیست ساله از ۱ تا ۸ قِران و قیمت قسمت لژ، ۴ تا ۳۰ قِران در تصاعد بوده است. درمجموع کارکرد متنوع اقتصادی سینما و شکل‌گیری سریع چرخۀ مالی این هنر نوین در عصر مشروطه، توجه به وجوه اقتصادی این هنر را برای بررسی همه جانبۀ آن می‌طلبد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Economic Function of Cinema in the Iran’s Constitutional Era (1906-1926 AD)

نویسندگان [English]

  • Saeid Moakedi 1
  • Morteza Dehghan Nejad 2
چکیده [English]

At a time when it is remembered as the era of Mashrooteh, 1285 solar Hijri calendar/ 1906 AD until 1305 solar Hijri calendar/ 1926, we observe the establishment of cinema and showing film in Tehran and some states and provinces of Iran. During this period, new art of cinema entered in political, social and economic contexts which had different applications. Due to the importance of the discourse of modern arts in recognition of the changes of Qajar era and Iranian art history, exploration of its different functional aspects is important and looking at the economic history of cinema in Iran is of the purposes of this study and its collected data have been written in descriptive and analytical method. Some of the questions introduced in this article are as follow: how much the cinema was on the basis of foundations of a market economy in the era of Mashrooteh? And was reached to what economic function? The findings show that economic motivations for making money from merchants and businessmen, cinemas’ owners, and government for obtaining customs duty and taxes was led to create link between newspapers and printing houses for persistent cinematic notifications and companies and the manufacturers and distributors of film for making a profit that has been effective in entering, establishing and spreading cinema to the society of the Iran. But from the beginning to the end of this era which coincided with the coronation of Reza Khan and the decline of the power of parliament in 1305 solar calendar/ 1926 AD in Iran, Iran was a market for consuming movies of other countries. Bringing serial films, screening movie for charity and public works, renting and buying and selling movie and cinematographer device for home show and establishing cinema in hotels and coffeehouses are considered as the other economic aspects of cinema of this period that totally were led to cinema entrepreneurship in society. The price for one single-seat in this 20-year old era was between 1 to 8 Gheran and for the VIP (Loge settlers) it had an increasing price of about 4 to 30 Gheran. Totally, various economic performance of cinema and the rapid formation of the financial cycle of this new art in the era of Mashrooteh, force us to pay attention to the economic aspects of the art for a comprehensive investigation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Art
  • Cinema
  • Qajar
  • The era of Mashrooteh
  • Function
  • Economic
- اجلالی، پرویز (1392)، "اشاعه و پذیرش سینما در جامعه و فرهنگ ایرانی 1283 - 1357 ش"، نشریۀ گفت وگو، شمارۀ 63 ، صص 99 - 135 .
- افصحی، علی (1384)، سرگذشت سینمای ایران، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ کتاب همراه.
- امید، جمال (1377 )، تاریخ سینمای ایران، چاپ دوم، تهران: روزنه.
- بکر، گربن (1392)، "صنعت سرگرمی سازی: تاریخ اقتصاد سینما"، ترجمۀ سام قریبیان، نشریۀ صنعت سینما، شمارۀ 130 ، صص 108 - 112 .
- بهارلو، عباس (1389)، روزشمار سینمای ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه، چاپ اول، تهران: متن.
- ----(1394) "گراند سینما (پایدارترین سالن سینما)"، ماهنامۀ سینمایی فیلم، شماره 502 ، صص 88 - 91 .
- پورحسین، حسین (1389)، صدسال سینما در مشهد، چاپ اول، مشهد: توس گستر.
- تهامی‌نژاد، محمد (1379)، "سینما و افکار عمومی‌سازی در سال‌های 1316 تا 1327 ش"، نشریۀ فارابی، شمارۀ 39 ، صص .139-71
- جاودانی، هما (1381)، سالشمار تاریخ سینمای ایران (تیر 1279 - شهریور 1379)، چاپ اول، تهران: قطره.
- جمعی از نویسندگان (1379)، اسنادی از موسیقی تئاتر و سینما در ایران (1300 - 1357 ه.ش)، تهیه و تنظیم معاونت خدمات مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر ریاست جمهوری، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- جهانبگلو، رامین(1380 )، ایران و مدرنیته، چاپ دوم، تهران: نشر گفتار.
- حسن بیگی، م (1373)، تهران قدیم، چاپ سوم، تهران: ادب.
- حیدری، غلام (1370)، سینمای ایران: برداشت ناتمام، چاپ اول، تهران: چکامه.
- دهقان، خسرو (1384)، "بستۀ گومون"، نشریۀ حرفه هنرمند، شمارۀ 13 ، صص 42 - 47 .
- راودراد، اعظم (1378)، "جامعه‌شناسی و سینما: تبیین فیلم و جامعه "، نشریۀ فارابی، شمارۀ 34 ، صص 123 - 104 .
- -----(1391)، جامعه‌شناسی سینما و سینمای ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- رحیمیان، بهزاد(1394)، "سال‌های آغازین سینما در ایران: پیشگامان و سینما در ولایات (رؤیای شبی در نیمۀ تابستان)"، ماهنامۀ سینمایی فیلم، سال سی و سوم، شمارۀ 502 ، صص 6- 16 .
-----(1395)، رؤیای صادقه (سیری در مستندات سال‌های آغازین سینما در ایران)، 2جلد، چاپ اول، تهران: نظر.
- سپهران، کامران(1391)، "سینما و تئاتر در ترازوی مشروطه (پرده‌های نوظهور از مناظر حیرت‌انگیز)"، نشریۀ فیلم، شمارۀ 447 ، صص 22 - 20 .
- سعادت کازرونی، محمدحسین (1390)، تاریخ بوشهر، تصحیح و تحقیق عبدالرسول خیراندیش، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.
- سعدوندیان، سیروس (1380)، اولی نهای تهران، چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- سلیمی، سید جواد (1390)، از پرده‌خوانی به پردۀ سینما، چاپ اول، تهران: سوره.
- غفاری، فرخ (1991)" تاریخ سینما در ایران" (1) در ایرانیکا، ترجمۀ کتایون مصری، به نشانی اینترنتی: آخرین بازدید: سال 1394 www.anthropology.ir/node/19077
- شهر یباف، جعفر(1383)، طهران قدیم، ج 1، چاپ چهارم، تهران: معین.
- قاسم خان، علیرضا (1386) "قاجاریه و نخستین گام‌های سینمای ایران از 1277 تا 1285 ش"، نشریۀ گلستان هنر، شماره 8، صص 46 - 51 .
- کرمانی، ناظم السلام(1384)، تاریخ بیداری ایرانیان، ج 3، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- کوهستانی نژاد، مسعود (1383)، سینما در عصر مشروطه، چاپ اول، تهران: مهرنامگ.
- گروه نویسندگان (1383)، ارامنه و سینمای ایران، چاپ اول، تهران: روزنه کار.
- گلستان، شاهرخ (1374)، فانوس خیال، چاپ اول، تهران: کویر.
- ملیجک، غلامعلی‌خان (1376)، روزنامۀ خاطرات عزیزالسلطان «ملیجک ثانی »، ج 3، به کوشش محسن میرزایی، چاپ اول، تهران: زریاب.
- موذنی، حمید (1388)، تاریخ سینمای بوشهر و گفتارهایی در باب چیستی سینما، چاپ اول، بوشهر: انتشارات شروع.
- موکدی، سعید (1394) "کارکرد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هنرهای نوین (عکاسی و سینما) در عصر مشروطه (1285 تا 1305 ش)" ، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.
- مهرابی، مسعود (1390)، صد و پنج سال اعلان و پوستر فیلم در ایران، چاپ اول، تهران: نظر.
- ---- (1395)، تاریخ سینمای ایران، چاپ یازدهم، ویرایش جدید، تهران: نظر.
- میرزایی پری، زهرا (1386)، "ظهور سینما در ایران و نمایش اولین فیلم ناطق ایرانی (دختر لر)"، فصلنامۀ گنجینۀ اسناد، شماره 65 ، صص 43 - 62 .
- نفیسی، حمید (1394)، تاریخ اجتماعی سینمای ایران (دورۀ تولید کارگاهی، 1276 - 1320)، ج 1، ترجمۀ محمد شهبا، چاپ اول، تهران: مینوی خرد.
- هاشمی، سید محسن (1392)، آنِ باغ فردوس: گنجینۀ تاریخ سینمای ایران، چاپ اول، تهران: پیکره.

- Zeiny, Javad (2015), Le Cinéma Iranien:Un Cinéma National Sous Influences, De 1900 À 1979(Avant La Révolution), France: L’Harmattan.