از سوژه ناظر تا ابژه تحت نظر؛ نظارت به مثابه فرم زیباشناسانه در فیلم‎های به رنگ ارغوان(1383) و ماجرای نیم‎روز(1395)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده سینما و تئاتر، دانشگاه هنر ایران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه سینما، دانشکده سینما و تئاتر، دانشگاه هنر ایران، تهران، ایران

10.30480/dam.2024.5284.1890

چکیده

میشل فوکو، متفکر و مورخ فرانسوی قرن بیستم، در کتاب مراقبت و تنبیه با تکیه بر ایده‎ی زندان سراسربین مفهوم نظارت سراسربینانه را مورد واکاوی قرار می‏دهد. سراسربین که از معماری ویژه‎ای برخوردار است، زندانیان را به صورت پیوسته در معرض رویت‎پذیری یک ناظر مرکزی که در تاریکی مخفی است واقع می‎کند. فوکو مکانیسم‎های مراقبتی در زندان سراسربین را به منزله‎ی سازوکارهای نظارتی قدرت‎های سیاسی مدرن به منظور برقراری نظم اجتماعی در جامعه تشریح می‎کند. در سال‎های اخیر گفتمان نظارت سراسربینانه متاثر از اندیشه‎های میشل فوکو، مورد توجه نظریه‎پردازان سینما قرار گرفته و بحثی را در باب سینمای نظارت در مطالعات فیلم گشوده است. اندیشمندان این حوزه با تاکید بر قرابت میان عمل نظارت و فرم سینمایی، کوشیده‎اند شیوه‎های بهره‎گیری از این مفهوم در آثار سینمایی را مورد مطالعه و تحلیل قرار دهند. در این رویکرد آن‎ها بر گذار از بهره‎گیری صرفا مضمونی از ایده نظارت سراسربینانه به رواج کاربرد رویکردهای فرمال در بنیان زیباشناسانه فیلم‎ها توجه نشان داده‎اند. از طرفی در سینمای ایران می‎توان نمونه‎های قابل‎توجه‎ای را مورد بحث قرار داد که ایده نظارت سراسربینانه را دستمایه بنیان روایی و ساختار فرمی خود قرار داده‎اند. بااین‎حال تاکنون هیچ پژوهشی در سینمای ایران انجام نشده است که بر بازنمود نظارت در فرم زیبا‎شناسانه‎ فیلم‎ها تمرکز کرده باشد. پژوهش حاضر در ابتدا می‌کوشد به چیستی مفهوم نظارت سراسربینانه از منظر اندیشه‎ میشل فوکو بپردازد و در گام بعد رویکردهای تحلیلی نظریه‎پردازان حوزه مطالعات فیلم در تبیین مفهوم سینمای نظارت را مورد مطالعه قرار دهد. در انتها نیز با تمرکز بر دو فیلم به‎ رنگ ‎ارغوان (ابراهیم حاتمی‎کیا،1383) و ماجرای نیم‎روز (محمد حسین مهدویان، 1395) چگونگی بهره‎گیری مضمونی و فرمی از نظارت در این دو اثر را مورد بررسی قرار دهد. یافته‎های این پژوهش آشکار می‎سازد این دو اثر به شیوه‎های مختلف از فرم سینمایی به منظور بازتاب ایده نظارت سراسربینانه بهره جسته‎اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From the surveilling subject to the surveilled object; Surveillance as an aesthetic form in The Color Purple (2010) and Midday Adventures (2017)

نویسندگان [English]

  • Nastaran Doregiraei 1
  • Alireza Sayyad 2
1 Department of Cinema and Theatre, Iran University of Art, Tehran, Iran
2 Department of Cinema and Theatre, Iran University of Art, Tehran, Iran
چکیده [English]

The present article analyzes the representation of surveillance in The Color Purple (2010) and Midday Adventures (2017) with an aesthetic approach. Regarding the idea of Panopticon surveillance, the selected movies for case study are two notable films in post-revolutionary Iranian cinema. Michel Foucault, the French thinker and historian of the 20th century, in his book, Discipline and Punish: the Birth of the Prison, based on the idea of the Panopticon prison, analyzes the concept of Panopticon surveillance. The Panopticon, a fundamentally new type of prison, was designed in the 18th century by Jeremy Bentham, an English utilitarian philosopher. This modern prison exposes the cells of prisoners to a supervisor who is hidden in the darkness of central tower. Foucault describes the surveillance mechanisms in the Panopticon as the surveillance mechanisms of modern political powers in order to maintaing social order in society. In recent years, the discourse of surveillance influenced by the thoughts of Michel Foucault has formed a discussion about surveillance cinema in film studies. By reviewing the works of early cinema, the theoreticians of this field have confirmed the inherent links and affinities between surveillance and medium of cinema and have paid attention to thematic and structural ways of using it in films. Also they have tried to study the ways of using this concept in movies by emphasizing the affinity between the surveillance and the cinematic form. In this approach, they have paid attention to the moving from a thematic concern away to structural engagement of surveillance in the aesthetic foundation of films. In Iranian cinema, one can find significant examples that have used the idea of Panopticon surveillance in an intelligent way. The present research first tries to examine the concept of Panopticon surveillance in Michel Foucault's thought and in the next step to study the analytical approaches of film scholars in explaining the concept of surveillance cinema. At the end, by focusing on the selected films, the structural application of surveillance in these two works is examined. The findings of this research reveal that these two works have used structural elements in different ways to reflect the idea of surveillance in their aesthetic forms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Panopticon surveillance
  • Michel Foucault
  • surveillance cinema
  • The Color Purple(2010)
  • Midday Adventures (2017)