مطالعۀ سیر تحولِ نقش و مفهومِ باغشی در فرهنگ موسیقایی ترکمن‌های ترکمن‌صحرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدۀ هنرهای نمایشی و موسیقی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد، قوم‌موسیقی‌شناسی (اتنوموزیکولوژی) دانشگاه تهران

چکیده

در این مقاله سعی شده تحولات روی‌داده در نقش و مفهومِ باغشی در میان ترکمن‌ها با تحلیل و مقایسۀ تداعی معانی و مفاهیم مختلف واژۀ باغشی در وضعیت گذشته و بررسی فرضیه‌های مطرح‌شده در مورد پیشینۀ باغشی و در وضعیت کنونی بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده از پژوهش میدانی مورد مطالعه قرار گیرد. در گذشته «باغشی» به گستره‌ای از مفاهیمِ «موسیقی‌دان، درمانگر، روایتگر، روحانی و عالم» که در میان اقوام تُرکِ آسیای میانه به‌شدت در هم تنیده بوده ارجاع داشته و به‌تدریج از این مفهوم چند وجهی و کلی، مفاهیمِ جزئی «موسیقی‌دان، شَمَن و شاعر-باغشی» در فرهنگ‌های موسیقایی این اقوام شکل گرفته‌اند. مفهوم و نقش امروزی «باغشی» به مثابه خُنیاگر در میان ترکمن‌ها طی فرایند تقلیلِ مفهوم کلی «شَمَن-باغشی» در گذشتۀ دور به مفهوم جزئی «شاعر-باغشی» در گذشتۀ نزدیک و در مرحلۀ بعد منفک‌شدنِ نقش «موسیقی‌گری» از «شاعری» شکل گرفته است. در وضعیت کنونی نیز، باغشی‌های ترکمن‌صحرا هنوز در قالب موسیقی‌گری سطوح مختلفی از فعالیت‌های موسیقایی را به ‌نمایش می‌گذارند که رگه‌هایی از مفاهیمِ «موسیقی‌دان، درمانگر و روایتگر»ِ اسلافشان در گذشتۀ دور را تداعی می‌کنند. تداوم این عناصر در نقش و مفهومِ «باغشی» باوجود همۀ تحولات روی‌داده در این سنت موسیقایی، بر درستی سیر تحول مطرح‌شده برای باغشی‌های ترکمن صحه می‌گذارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study of Changes in Meaning and Roles of Bagshy in Musical Culture of Turkmens of Turkmen-Sahra

نویسندگان [English]

  • sasan fatemi 1
  • Arman Goharinasab 2
1 Prof., Faculty of Performing Art and Music, University of Tehran, Tehran, Iran
2 M.A in Ethnomusicology, Faculty of Performing Art and Music, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

 
In Turkmen musical culture “Bagshy‌” plays a significant role as the vehicle for the tradition of “Bagshy‌” and also in the absence of written history and literature he also conveyed these to later generations. Among the Turkmens, similar to the other bards of Central Asian musical traditions which are based on individual performers, their role has been changed severely up to now. According to the history of Turkmens, Bagshy’s role and meaning could be studied in three stages, the past which refers to the history and culture which Turk tribes of Central Asia held in common before the 14th century, the recent past which include the history of Turkmen nomads wandering in Central Asian plateaus to 19th century and the present-day situation that deals with sedentary Turkmen tribes that has lived under various political systems during the 20th century.The study of the common history of Turkmens and other Turk tribes of Central Asian reveals that in the past “Bagshy‌” referred to various but intertwined concepts such as musician, healer, narrator, clergy, and the wise man. It seems that the present-day “Bagshy‌” and his role among the Turkmens derives from “shaer-Bagshy‌” a reduction of “shaman-Bagshy‌” in the recent past, that then separated into two roles of poet and musician. In present-day Turkmen-Sahra, in contrast to prevalent definitions, “Bagshy‌” involves various types of musical activities which somehow reflect various signs of their ancestors, healers, narrators, and musicians. “Bagshy‌” in present-day Turkmen musical culture is categorized into four groups. The first, “golag Bagshy‌”, do not perform music but know the tradition of Bagshy‌ very well, the second group, “yanama Bagshy‌” and “tayagh Bagshy‌”, only sing and the third one only plays musical instruments: “dutar Bagshy‌”, “gyjeg Bagshy‌” and “toyduk Bagshy‌”. The last group is both player and singer, but each member has a different role in Turkmen Musical life such as healer, the narrator, Khalifa (master) Bagshy‌ (both singer and player).This paoer is an attempt to examine changes in meanings and roles of “Bagshy‌” through centuries, various associations and variants of word “Bagshy‌” among the Turkmens from past to present and to study them comparatively. The study is based on analyzing the proposed hypothesis about the history of “Bagshy‌” and collected data on its present situation gathered during fieldwork in Turkmen-Sahra as the important habitat for the Turkmens in Iran. To answer the question about the transformation of “Bagshy‌” among Turkmens, a review has been carried out on paradoxical ideas offered by the scholars about it. Then according to historical studies, I try to portray the “Bagshy‌” up to the 20th century, and finally, by comparing the results with data gathered from present-day Turkmen-Sahra, it is possible to explain the extent of changes. Despite changes in this musical tradition in the past centuries, some continuous elements such as the healing function and narrating heroic stories and performing according to “yol” could be interpreted as clues pointing to their shamanistic origin.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bakhshy
  • Bagshy
  • Turkmen music
  • Turkmen Bards
  • Turkmen-Sahra

مراجع

- آخمِدوف، آ (1983). دوتارئنگ آوازی، خلقئمئنگ سازی (عاراب خاطئنا گچیرِن: آتا ناظار برزین). ترکمنستان: عشق‌آباد نشریاتی.
- آشیروف، آنه قربان (1389). ترجمۀ فارسی اشعار ملأنفس. ترجمۀ نظر محمد گل محمدی، عشق‌آباد: رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان.
- اشپولر، برتولد (۱۳۵۱). تاریخ مغول در ایران. ترجمۀ محمود میر آفتاب، تهران :بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (1376).  تاریخ ترک‌های آسیای مرکزی. ترجمۀ دکتر غفار حسینی. تهران: انتشارات توس.
- باقروند ارشد، داوود (1369). «ترکمنستان». دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 15، صص. 174-179.
- بلوک­باشی، علی (1369). «قوم ترکمن». دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. مرکز دائره‌‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۵، صص. 163-174.
- دردیف، الله بردی (1379). «سالتیق لار: سازی که در دل‌ها طنین افکند». ترجمۀ عبدالحکیم مختومی. یاپراق، سال 3، ش 10 ، صص. 22.
- درویشی، محمدرضا (۱۳۷۶). آیینه و آواز. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، واحد موسیقی حوزه هنری.
- درویشی، محمدرضا (۱۳۸۰). از میان سرودها و سکوت­‌ها: گزیدۀ نوشتار و گفتار. تهران :مؤسسۀ فرهنگی ماهور.
- درویشی، محمدرضا (۱۳۹۰). «دوتار (تامدیره – توت تار)». دائره‌المعارف سازهای ایران، ج 1، ماهور.     
- دورینگ، ژان (۱۳۸۵). «قدرت، مرجعیت سیاسی و موسیقی در فرهنگ‌های آسیای داخلی». ترجمۀ ناتالی چوبینه. فصلنامۀ موسیقی ماهور، سال هشتم، شمارۀ ۳۲، صص. ۱۰9-1۳۱.
- دورینگ، ژان (۱۳۹۰). «خنیاگران تاجیکستان و کوراغلی خوانی فارسی (گورگولی خوانی)». ترجمۀ ساسان فاطمی. فصلنامۀ موسیقی ماهور، سال چهاردهم، شمارۀ ۵۴، صص. ۶۵-۷۹.
- دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۴۸).  لغت‌نامه. تهران :چاپخانۀ دانشگاه تهران.
- رشیدالدین فضل الله (1388). تاریخ مبارک غازانی: داستان غازان خان. تصحیح کارل یان. آبادان: نشر پرسش.
- ژرانسکا کمینک، اسلاومیرا (۱۳۸۹). «مفهوم سفر (یُل) در موسیقی سنتی ترکمنی»، ترجمۀ ناتالی چوبینه. فصلنامۀ موسیقی ماهور. سال 13، شمارۀ 49، صص. 11-31.
- سومر، فاروق (۱۳۹۰). تاریخ غزها (ترکمن‌ها) تاریخ، تشکیلات طایفه‌ای و حماسه‌ها. تهران :‍پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- شادمهر، امان قلیچ (1390). سیری در تاریخ ادبیات ترکمن ( از دوران اسلام تا قرن 13 ه.ق/ 20 میلادی). گنبدکاووس: ایل آرمان،
- شوقی، عباس (۱۳۱۴). دشت گرگان. تهران: مؤسسۀ خاور.
- طاغن‌باغشی (۱۳۸۱). «یادگاری از چالمان باغشی». یاپراق، شمارۀ ۲۰، صص. ۱۰۷-۱۰۸.
- عاشور پور، نور محمد (1388). دیوان مختومقلی فراغی (متن انتقادی). 2 جلد. گرگان: مختومقلی فراغی.
- عنصری، آنا دردی (1381). «تأملاتی دربارۀ واژه‌های اوزان و باغشی». یاپراق، سال 5، ش 20، صص. 33-37.
- فریزر، جیمز بیلی‌ (۱۳۶۴). سفرنامه‌ فریزر معروف‌ به‌ سفر زمستانی‌: از مرز ایران‌ تا تهران‌ و دیگر شهرهای‌ ایران‌، ترجمۀ منوچهر امیری‌. تهران: انتشارات توس. ‌
- قوجقی، نیازدردی (۱۳۸۱). «نگاهی گذرا به هنر موسیقی ترکمن‌های ایران». یاپراق، شمارۀ ۲۰، صص. ۳۰-۳۱.
- کریمی، آنادردی (1391). در میان ترکمن‌­ها، گنبد کاووس: ایل آرمان.
- کولیبوف دو بلوکویل، هانری دو (1394). جنگ و اسارت در مرو: خاطرات یک فرانسوی از جنگ 1276 ه.ق بین سپاه قاجار و ترکمن‌های مرو. ترجمۀ اسلام هورن. تهران : صحرا دانش.
- گلی، امین (۱۳۶۶). تاریخ سیاسی، اجتماعی ترکمن‌ها. تهران :نشر علم.
- لوگاشوا، بی‌بی رابعه (1359). ترکمن‌های ایران (پژوهش تاریخی-مردم­شناسی). مترجم سیروس ایزدی و حسین تحویلی. تهران : شباهنگ.
- مرادی، منصور (1379). «بخشی‌ها، خنیاگران ترکمن»، فصلنامۀ موسیقی ماهور، سال 2، ش 8، صص. 73-90.
- معطوفی، اسدالله (138۳).  تاریخ، فرهنگ و هنر ترکمان. جلد 2. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- معطوفی، اسدالله (138۳). تاریخ، فرهنگ و هنر ترکمان. جلد ۳. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- موسوی، مصطفی (1369). «بخشی»، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. مرکز دائره‌‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 1۱، ۵۰۱-۴۹۸.
- نصری اشرفی، جهانگیر و آنا قربان قلیچ تقانی (۱۳۷۸). «موسیقی ترکمن، آوای حماسه و عشق». آزما، ش 4 (مرداد)، صص. 46-49.
- وامبری، آرمینیوس (۱۳۷۰). سیاحت نامه درویشی دروغین در خانات آسیای میانه. ترجمۀ فتحعلی خواجه نوریان. تهران :انتشارات علمی و فرهنگی.
- هیوه­چی، سویون (1381). «دستان های کوراوغلی و نجف اوغلان و خسروشاه را از حفظ می‌خوانم! مصاحبه با سویون هیوه­چی دستان باغشی».یاپراق، سال 5، ش 20، صص.  106.
- یوسف­زاده، آمنه (1388). رامشگران شمال خراسان، بخشی و رپرتوار او. تهران :ماهور.
 
 
- Barthold, V. V. (1962). Four studies on the history of Central Asia. Leiden: E.J. Brill.
- Beliaev, V. M. (1975). Central Asian music: Essays on the history of the music of the peoples of the U.S.S.R. Middletown, Conn: Wesleyan University Press.
- Blum, S. (1972). Musics in Contact: The Cultivation of Traditional Repertoires in Meshed, Iran. PhD. Dissertation, University of Illinois.
- Chadwick, Nora K. (2010). The epic poetry of the Turkic peoples of Central Asia, Oral Epics of Central Asia. Cambridge University Press, pp 1-268.
- Clauson, G. (1975). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford University Press.
- Feldman, W. R. (1980). The Uzbek oral epic: documentation of late nineteenth and early twentieth century bards. Columbia University.
- Guliev, Sh. (1985). Iskusteva Turkmenskix Bakhshi. Ashgabad: Ilim.
- Gurbanova, Jamilya (2016). The Art of The Turkmen Bagshy, The music of Central Asia, Edited by T.C.Levin and Others. Indiana University Press, pp 109-130.
- Hultkrantz, Åke (2004). Ecological and phenomenological aspects of shamanism, Shamanism: Critical Concepts in Sociology ,3, pp 146-169.
- Leotar, Frederic (2016). Music of the Karakalpaks, The music of Central Asia, Edited by T.C.Levin and Others. Indiana University Press, pp 79-87.
- Poppe, Nicholas (1965). Introduction to Altaic Linguistics. Otto Harrassowitz. Wiesbaden.
- Reichl, Karl (1989). Uzbek Epic Poetry: Tradition and Poetic Diction, Traditions of Heroic and Epic Poetry, pp 94-120.
- Reichl, Karl (1992). Turkic Oral Epic Poetry: Tradition, Forms, Poetic Structure. Taylor & Francis.
- Reichl, Karl (2012). Medieval oral literature. Walter de Gruyter.
- Slobin, Mark (1977). Music of Central Asia and of the Volga-Ural Peoples, Asian Studies Research Institute.
- Slobin, Mark and Zeranska-Kominek (2001). Turkmenistan, The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Edited by Stanley E. Sadie, Macmillan Press, 25, pp 922-926.
- Spector, Johanna (1994). Musical Tradition and Innovation, Central Asia 130 years of Russian dominance: a historical overview. Edited by Edward Allworth Duke University Press &Duke University Press, pp 434-484.
- Spuler, B. (1986). Bakhshi, The encyclopaedia of Islam, 1, Leiden: E.J. Brill, pp 953.
- Sultanova, Razia (2011). From Shamanism to Sufism: Women, Islam and Culture in Central Asia, IB Tauris.
- Van der Kuijp, Leonard WJ (1995). Baγši" and Baγši-s in Tibetan Historical, Biographical and Lexicographical Texts, Central Asiatic Journal, 39 (2), pp 275-302.
- Zeranska-Kominek, S.  (1990). The classification of repertoire in Turkmen traditional music. Asian music, 21(2), pp 91-109.
- Zeranska-Kominek, S. (2002). Music of Turkmenistan, The Garland Encyclopedia of World Music, 6, pp 965-977.
- Zhirmunsky, V. (1969). Epic songs and singers in Central Asia. Oral Epics of Central Asia, pp 269-348.
نامه هنرهای نمایشی و موسیقی
دوره 9، شماره 18
شهریور 1398
صفحه 117-130

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار