آیین نمایشی شیر در ششتمد سبزوار: بازنمایی جهان‌بینی‌ها و ارزش‌های فرهنگی در آیین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار

2 دانشجوی دکتری انسان‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

آیین شیر، آیینی عاشورایی است که در برخی نقاط ایران به‌ویژه ایران مرکزی مانند یزد، شاهرود به‌طور گسترده اجرا می‌شود. در آیین شیر که در ایام عزاداری امام حسین (ع) اجرا می‌شود، فردی با پوشیدن لباس و زدن ماسکی به صورت به‌شکل شیر درآمده، با انجام حرکات و آواهایی در میان عزاداران حسینی به‌طور نمادین به عزاداری و سوگواری سید و سالار شهیدان می‌پردازد. این پژوهش به بررسی انسان‌شناختی این آیین در منطق‌هایی از جنوب سبزوار می‌پردازد. در این راستا روایت‌های مختلف شیر در نظام آیینی عاشورای ششتمد سبزوار مورد اشاره و بررسی قرار گرفته است. این بررسی با رویکردی هم‌زمان و ملهم از بحث نظری ویکتور ترنر  در باب نمادهای آیینی به تجزیه و تحلیل آیین مورد نظر در ششتمد می‌پردازد. نتایج این مطالعۀ مردم‌نگارانه، نماد آیینی شیر را به مثابه نمادی دارای تراکم معنایی مطرح می‌سازد. این تراکم در یک تکثر معنایی در طیفی از مسائل عاطفی تا هنجاری در خدمت ارائۀ تصویر فرهنگی امام (ع) در جامعۀ مورد مطالعه است. این تصویر فرهنگی را می‌توان از خلال ترکیب عظیمِ مظلوم نشان داد. چنین تصویری از امام مبین نوعی جهان‌بینی و الهیات شیعی است که در آن امام در رأس هرم و در مرحلۀ ماقبل خدا قرار می‌گیرد؛ درنتیجه همۀ اشکال هستی در ذیل آن تعریف شده و در خدمت آن و در کنترل او می‌باشند. چنین الهیاتی در سطوح خردتر خود را در برخی از ارز ش‌های فرهنگی جامعه مانند پیشواگرایی نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Performing Rituals of Lion in Sheshtamadi of Sabzevar: Representation of Worldview and Cultural Values in Ritual

نویسندگان [English]

  • Valiollah Malakotifar 1
  • Mosareza Gharbi 2
  • Mohamadhasan Mosavi 2
1 Assistant Prof., Islamic Azad University, Sabzevar, Iran.
2 PhD Candidate of Anthropology, Tehran University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The ritual of lion is one of the rituals of Ashura which is widely performed in some parts of Iran, especially central Iran, such as Yazd and Shiraz. In the ritual of lion that is performed during the mourning of Imam Hussein, a person wearing a dress and mask in the form of a lion, performs movements and voices among Hossein’s mourners, symbolically mourning for Imam Hossein. This anthropological study describes this ritual in the region of South Sabzevar. In this regard, different versions of lion ritual of Ashura in Sabzevar are referred to and investigated. This review, with a synchronic approach inspired by Victor Turner’s theoretical discussion of ritual symbols, addresses the analysis of the ritual in question. The results of this ethnographic study show that the ritual symbol of lion is as a symbol of semantic condensation. This semantic condensation in a polarization of meaning in a range of sensory and normative issues serves the presentation of Imam’s cultural image in the studied society. This cultural image can be illustrated through concept of massive oppressed. Such a picture of Imam is a kind of Shiite worldview and theology in which the Imam is at the head of the pyramid and in the the pre-God stage; therefore, all forms of being are in its service and in control of it. Such a theology at its lower levels shows some of the cultural values of society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ritual lion
  • traditional mourning ritual
  • sheshtamd sabzevar
  • Imam cultural image
  • Shi’i theology
  • leadership

مراجع

- آل محمد، ناصر(1393). افسانه‎های محلی ششتمد. پایان‎نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد واحد سبزوار.
- اکبری‎قانع، حسین(1395). لالایی‌های محلی ششتمد و روداب. پایان‎نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد واحد سبزوار.
- ابن طاوس، علی بن موسی (1391) لهوف، (ترجمۀ محمدرضا مجیری). تهران: آدینه سبز.
 - بلوکباشی، علی(1383). نخل‌گردانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
 - بلیکی، نورمن(1384) طراحی پژوهش‌های اجتماعی، (ترجمۀ حسن چاوشیان). تهران: نی.
 - بی‌نا (1390) نتایج تفصیلی سرشماری نفوس و مسکن 1390، مرکز آمار ایران
 - بیمن، ویلیام (1386). زبان، منزلت و قدرت در ایران، (ترجمۀ رضا مقدم‎کیا). تهران: نی.
- بهتاش، یدالله (1381). روایتکربل. تهران: سبحان.
- حسام مظاهری، محسن(1387). رسانۀ شیعه؛ جامعه‌شناسی آیین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران. تهران: بین‌الملل.
- خسروی فرد، سام (1389). شیر ایرانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- خسروی، لیلا و رفیع‌فر، جلال‌الدین (1392). «ظروف مجسمه‌ای جانورسان کلماکره». مجلۀ انسان‌شناسی، شمارۀ 19، 43-84.
- چلکووسکی، پیتر(1389). آیین و نمایش در ایران، (ترجمۀ مهدی حاتمی). تهران: سمت.
- رازقی، رمضانعلی(1392). ترانه‎های عامیانۀ ششتمد، پایان‎نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد واحد سبزوار.
- رحمانی، جبار و فرح‎زاد، یاسمن (1392). «نظام آیینی عزاداری به مثابه نظام ارتباطی». جامعه، فرهنگ، رسانه، شمارۀ 9، 41-56.
- سالزمن، فیلپ(1394). فهم فرهنگ، مقدمه‌ای بر نظریۀ انسان‌شناختی، (ترجمۀ محمدامین کنعانی).  تهران: علمی و فرهنگی.
- سعیدی، محمدحسن(1386). مردم‌شناسی مراسم آیینی: پژوهشی در مراسم نخل‌گردانی روستای دهملا. آشتیان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان.
- شکنر، ریچارد (1390). نظریه اجرا، (ترجمۀ مهدی نصرالله زاده). تهران: سمت.
- طاهری، صدرالدین(1391). «کهن‌الگوی شیــر در ایران، میانرودان و مصر باستان». هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دورة 4، شمارۀ 49، 83-93.     
- عاملی، محمد و طاهری، حمید (1385). «رویکرد مردم‎شناختی در تحلیل انقلاب اسلامی(با تأکید بر مکتب فرهنگی فرانسه)»، نامۀ انسان‌شناسی،شمارۀ 9، 117-139.
- عبدالله‌زاده‌ثانی، محمد (1383). میراث فرهنگی ششتمد. سبزوار: امید مهر.
- عبدالله‌زاده ثانی ،محمد (بی‎تا). گزارش ثبتی افسانۀ آهوخانم، گزارش منتشر نشده، سبزوار : ادارۀ میراث فرهنگی سبزوار.
- عسگری، مهدی(1390). تحلیل مردم‎شناختی آیین نخل‎بندی و نخل‎گردانی: مطالعه موردی شهر ششتمد. پایان‌نامۀ کاشناسی ارشد مردم‌شناسی. دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.
- عسکری، مهدی؛ غربی، موسی‌الرضا و مصطفوی، مریم (1393). «حضور باشکوه فرودستان در حیات اجتماعی: بررسی موردی یک آیین در سبزوار». جامعه، فرهنگ، رسانه، شمارۀ 9، 55-69.
- غربی، موسی‌الرضا(1393). آیین‌ها به‌مثابه عناصر حل تعارض در جوامع روستایی: بررسی سویه‌های اجتماعی و فرهنگی سه آیین عاشورایی در ششتمد سبزوار. پایان‌نامة کارشناسی ارشد مردم‌شناسی. دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- فریشلر، کورت (1380) امام حسین و ایران، (ترجمۀ ذبیح‌الله منصوری). تهران: بدرقه جاویدان.
- فیاض، ابراهیم و غربی، موسی‎الرضا (1395). «آیین اَرا کردن در ششتمد سبزوار». فرهنگ و ادبیات عامه، شمارۀ 8، 1-24.
- مبینی، مهتاب(1389). «بررسی تطبیقی نقش شیر در اساطیر و هنر ایران و هند»،  نقش‌مایه، دورۀ 3, شمارۀ  6 ، 43- 48.
- محتشم، حسن(1373). فرهنگ‌نامه بومی سبزوار. سبزوار: دانشگاه آزاد سبزوار.
- مطهری، مرتضی(1379). حماسۀ حسینی. تهران: صدرا.
- مقصودی ، منیژه و غربی، موسی‌الرضا (1392). «مراسم آیینی اسب چوبی سبزوار»، مجموعه مقالات انسان‌شناسی هنر، به کوشش بهار مختاریان و محمدرضا رهبری، اصفهان : حوزۀ هنری اصفهان.
- موریس، برایان (1383). مطالعات مردم‎شناختی دین، (ترجمۀ سید حسین شرف‌الدین و محمد فولادی). قم: زلال کوثر.
- هینلز، جان( ۱۳۸2). شناخت اساطیر ایران، (ترجمۀ‌ ژاله آموزگار و احمد تفضلی). چاپ هشتم ، تهران: چشمه.
- یاحقی، محمدجعفر(1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
 
- Barnard. H (1985)Victor witter Tutner:A Bibliography.vol.27. Anthropologica.207-233.
- Creswell, J. W (2006) Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches, California: Sage Publications.
- Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (1994) The handbook of Qualitative Research. , London:  sage publications.
- Fischer, M. (2003) Iran: from Religious Dispute to Revolution, Wisconsin: The University of Wisconsin Press.
- Hammersly, M & Atkinson(2007) Ethnography:Principles in Practice، London and New York: Routledge.  
- Murchison, J (1973)Ethnography Essentials :Designing Conducting and Presenting your Research. U.S: Jossey-Bass.
 
- Rappaport,R.A.,(1999),Ritual and Religion in the Making of Humanity, United Kingdom:Cambridge University Press.
- Turner, V (1967)  forest of symbols: Aspect of Ndembu, New York: Cornell University Press.
 
نامه هنرهای نمایشی و موسیقی
دوره 9، شماره 17
اسفند 1397
صفحه 35-48

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار